[สายน้ำ]

ฝูงกระเบนราหูที่เกาะซังกาลากิ .............. โดย วินิจ รังผึ้ง



ซังกาลากิ (Sangalaki) เป็นเกาะขนาดเล็กแห่งหนึ่งในทะเลเซเลเบส ตั้งอยู่ด้านตะวันออกของเกาะกาลิมันตัน อินโดนีเซีย อยู่ไม่ไกลจากเกาะเดราวันเท่าใดนัก ซังกาลากิเป็นเกาะที่มีชายหาดซึ่งเหมาะกับการขึ้นวางไข่ของเต่าทะเล ที่นี่จึงเป็นที่ตั้งของหน่วยงานอนุรักษ์เต่าทะเล และหน่วยอุทยานแห่งชาติทางทะเลของรัฐบาลอินโดนีเซีย ซึ่งในแต่ละคืนตามหาดทรายจะมีเต่าทะเลชนิดต่างๆ ผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนขึ้นมาวางไข่กันอยู่เสมอ บางคืนอาจจะมีการขึ้นวางไข่นับ ๑๐ รังเลยทีเดียว ไข่เต่าทะเลบางส่วนจะถูกปล่อยให้ฟักเป็นตัวเองตามธรรมชาติ และไข่เต่าทะเลบางรังก็จะถูกเก็บขึ้นมาขุดหลุมเพาะฟักอยู่ในบริเวณโรงเรือนเพาะฟักที่มีรั้วตาข่ายกั้นไว้ เพื่อป้องกันไม่ให้สัตว์จำพวกตะกวดหรือบรรดาญาติๆของตะกวดแอบเข้ามาขุดหลุมลักไข่เต่าไปกิน ซึ่งนักท่องเที่ยวจะสามารถขออนุญาตขึ้นไปสังเกตการณ์เต่าทะเลขึ้นมาวางไข่ หรือไปดูลูกเต่าทะเลฟักออกจากไข่ก็สามารถทำได้ โดยติดต่อกับเจ้าหน้าที่อุทยานฯ และจะต้องเสียค่าทำเนียมขึ้นไปดู ซึ่งอัตราค่าธรรมเนียมนี้ก็ยังไม่มีความแน่นอน ส่วนใหญ่จะแล้วแต่การเจรจาต่อรองกับเจ้าหน้าที่

การมาที่เกาะซังกาลากิของพวกเราครั้งนี้ไม่ได้เดินทางมาดูเต่าทะเลขึ้นวางไข่ แต่มีจุดหมายที่จะมาดำน้ำลงไปชมการรวมตัวของเจ้าปลากระเบนราหู (Manta ray) ซึ่งเป็นปลากระเบนพันธุ์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก ความยิ่งใหญ่ของเจ้ากระเบนราหูนั้นเมื่อโตเต็มที่มันอาจมีขนาดความกว้างของปีกด้านหนึ่งไปจนถึงปลายปีกอีกด้านหนึ่งราว 6 เมตรเลยทีเดียว และมีน้ำหนักถึงกว่า 2 ตัน ลองหลับตานึกถึงภาพของเจ้า กระเบนราหูตัวแบนๆ รูปร่างเป็นสามเหลี่ยมรูปเพชร ว่ายน้ำโฉบไปโฉบมาราวกับยานบินขนาดใหญ่ แผ่นหลังสีดำอาจมีปื้นสีขาวสลับในบางตัว ใต้ท้องมีสีขาว และบางตัวก็มีลายด่างดำประปราย ด้วยท่วงท่าการว่ายโฉบไปมาในห้วงน้ำสีครามโดยใช้แผ่นปีกด้านข้างลำตัวโบกกระพือขึ้นลงเหมือนกับการโบยบินของนกขนาดยักษ์ใต้ท้องทะเล ด้วยรูปร่างมหึมากับนิสัยที่ชอบว่ายอยู่กลางผืนน้ำและขึ้นมาลอยตัวใกล้ผิวน้ำ จึงทำให้ชาวประมงในสมัยโบราณต่างหวาดหวั่นพรั่นพรึง นั่นจึงเป็นที่มาของตำนานปีศาจแห่งท้องทะเล หรือแม้กระทั่งชื่อที่กระเบนชนิดนี้ถูกขนานนามว่า “กระเบนราหู”



แม้นจะเป็นกระเบนที่มีขนาดใหญ่มหึมา แต่ปลากระเบนราหูก็เป็นยักษ์ใหญ่ใจดีที่ไม่เป็นอันตรายต่อชาวประมงหรือนักดำน้ำ เพราะกระเบนราหูนั้นไม่มีเงี่ยงพิษอันตรายบริเวณโคนหางเหมือนปลากระเบนชนิดอื่นๆ และเป็นปลากระเบนที่ว่ายเวียนวนอ้าปากกินแพลงก์ตอนตัวจิ๋วๆที่ล่องลอยมากับกระแสน้ำเป็นอาหาร โดยมันจะว่ายน้ำไปแล้วอ้าปากกว้าง ใช้อวัยวะที่ยื่นออกมาสองข้างปากลักษณะคล้ายใบพาย (Cephalic Fin) โอบต้อนให้แพลงก์ตอนลอยเข้าไปในช่องปาก จากนั้นมันจะกรองเอาแพลงก์ตอนไว้แล้วปล่อยน้ำออกทางช่องเหงือกด้านใต้ลำตัว กระเบนราหูจึงมักว่ายน้ำไปมาอยู่ท่ามกลางเวิ้งน้ำ หรือว่ายเลียดผิวน้ำบริเวณช่องทางที่มีกระแสน้ำไหลผ่าน โดยแหล่งดำน้ำของไทยเราก็พบกระเบนราหูได้ที่หัวเกาะตาชัย หรือบริเวณปลายแหลมหินของเกาะบอน ในเขตจังหวัดพังงา ซึ่งนักดำน้ำมักแวะเวียนไปดำดูเจ้ากระเบนราหูกันที่นั่น และมีโอกาสจะพบเจอกันได้บ่อยครั้ง

ที่เกาะซังกาลากินั้นมีจุดดำน้ำที่ชื่อ Manta parade ซึ่ง ได้ยินชื่อก็ตื่นเต้นแล้ว ถึงขนาดมันจะว่ายเวียนกันมาเป็นขบวนพาเรดกันเลยหรือ ซึ่งก็คงต้องลงไปพิสูจน์กันโดยเมื่อเรือภาณุนีพาเรามาจอดลอยลำสงบนิ่งอยู่ที่แนวปะการังหน้าเกาะซังกาลากิ นักดำน้ำที่แต่งตัวเรียบร้อยก็แบกถังอากาศลงเรือยาง แล่นเข้าสู่จุดดำน้ำซึ่งมีลักษณะเป็นร่องทรายที่ขนาบด้วยแนวปะการังสองฝั่ง ร่อยทรายขาวใต้ผืนน้ำนี้เกิดจากแนวกระแสน้ำที่ไหลเชี่ยวพัดผ่านอยู่เป็นประจำ อันเป็นบริเวณที่ปลากระเบนราหูจะว่ายทวนกระแสน้ำผ่านมาวนเวียนให้ปลาพยาบาลเข้าไปทำความสะอาดเป็นประจำ ซึ่งเมื่อเราแล่นเรือยางผ่านเข้าไปใกล้ทุ่นดำน้ำ เสียงเอะอะเฮฮาก็ดังมาจากด้านหน้าเรือ เพราะเจ้ากระเบนราหูได้ว่ายเฉียดขึ้นมาต้อนรับถึงบนผิวน้ำมากมายหลายตัวด้วยกัน ทำให้แต่ละคนเกิดอาการเนื้อเต้นอยากที่จะกระโดดลงไปในเร็วพลัน พอเรือเข้าถึงจุดแต่ละคนก็หงายหลังลงไปสู่ผืนน้ำอย่างรวดเร็ว เบื้องล่างมองเห็นหลังเจ้ากระเบนราหูสีดำตัวโตว่ายผ่านหายไปในม่านน้ำสีคราม เข้ม มันคงตกใจตัวอะไรที่โดดลงมาจากผิวน้ำกันโครมคราม



ทัศนวิสัยใต้ทะเลรอบๆเกาะซังกาลากิในวันนั้นงดงามสดใสสามารถมองเห็นรอบข้างได้กว้างไกล เราลอยตัวตามไดฟ์ลีดเดอร์ที่พาล่องลอยตามกระแสน้ำไปตามร่องแนวทรายขาวที่ทอดตัวยาวราวทางกับช้างเผือก สองข้างแนวร่องทรายมีเนินปะการังเตี๊ยๆตั้งขนาบ เราแวะเข้าไปชมปะการังและฝูงปลาผีเสื้อ ปลาสินสมุทรมากมายหลายพันธุ์ ปลาโนรีที่ว่ายมากันเป็นฝูงราวธงทิวปลิวไสว ขณะลอยตัวหลบกระแสน้ำชมความงามของหมู่ปะการัง เสียงเคาะแท้งก็ดังขึ้นเป็นสัญญาบอกให้รู้ว่าเจ้าตัวโตผ่านเข้ามาแล้ว เมื่อมองขึ้นไปบนห้วงน้ำสีครามสดใส ก็เห็นร่างขนาดมหึมาของกระเบนราหูกระพือปีกช้าๆตรงเข้ามา มันตรงเข้ามาใกล้เหมือนกับยานบินที่ค่อยๆเคลื่อนผ่าน นักดำน้ำบางคนพยายามจะสลับเท้าตีฟินตามเข้าไปใกล้เพื่อถ่ายภาพ แต่กระแสน้ำที่ไหลแรง ก็ทำให้ต้องเปลี่ยนใจกลับลงสู่พื้นทราย เจ้ากระเบนราหูขนาดใหญ่ว่ายผ่านมา 3 ตัว แล้วก็ว่ายผ่านไปกับกระแสน้ำ ไม่ได้หยุดว่ายวนเวียนให้ดูกันนานนัก ซึ่งอาจจะเป็นเพราะกระแสน้ำในวันนั้นค่อนข้างจะไหลแรงเกินไป ไม่เหมาะกับการร่อนลงมาให้ปลาพยาบาลตัวจิ๋วว่ายขึ้นไปทำความสะอาดเก็บกินปรสิตบนลำตัว มันจึงได้แต่ว่ายเวียนผ่านมาแค่จองบัตรคิวเท่านั้น ปลากระเบนราหูขนาดใหญ่นั้น หากมันว่ายผ่านมาโดยไม่คิดจะแวะวนเวียนดูพวกเราหรือวนเวียนให้พวกเราดูแล้ว ก็ไม่ต้องคิดที่จะว่ายน้ำไล่ตามเสียให้ยาก เพราะจะเหนื่อยเปล่าและไม่มีทางจะไล่ตามทันแม้นมันจะกระพือปีกช้าๆก็ตาม

เมื่อกระแสน้ำแรงเกินไม่เหมาะสมที่จะลอยตัวขึ้นไปเฝ้าดูกระเบนราหูอยู่กลางห้วงน้ำ พวกเราก็หันมาสนใจถ่ายภาพเจ้าปลาการ์ตูนสีสันสดใสแทน แม้นปลาการ์ตูนกับดอกไม้ทะเลจะเป็นปลาที่หาดูได้ทั่วๆไปโดยไม่ยากเย็น แต่ปลาการ์ตูนที่เกาะซังกาลากิในวันนั้น กลับมีความพิเศษที่มันอาศัยอยู่ในดอกไม้ทะเลที่กำลังเปลี่ยนสีสัน เป็นสีขาวใสแปลกตา บางชนิดเป็นดอกไม้ทะเลลูกโป่งสีขาวใส ดอกไม้ทะเลบางกอก็เปลี่ยนสีเป็นสีส้มอมชมพูดูงดงามแปลกตา ซึ่งน่าจะเป็นผลมาจากการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิน้ำทะเลจากปรากฏการณ์เอลนีโญในช่วงที่ผ่านมา ซึ่งส่งผลกระทบอย่างกว้างขวางไปทั่วแนวปะการังทั้งภูมิภาคแถบนี้